مدیریت ریسک خشکسالی کشاورزی، توسعه یک طرح اجرایی برای حوضه الموت استان قزوین

این طرح برای تدوین یک برنامه اولیه مدیریت ریسک خشکسالی در پایلوت منطقه الموت قزوین انجام شده است. به این ترتیب پس از انجام مطالعات و تحقیقات منطقه ای، برنامه های صاگر آنگاه و صکاهش آسیب پذیری و اثرات به صورت اولیه و به عنوان راهکار هیات اجرایی در منطقه تدوین شد. این سند لازم است تا پس از تشکیل تیم های برنامه و زیر نظر هیات اجرایی به صورت دقیق و کمی درآید و پس از آن به عنوان برنامه مدیریت ریسک خشکسالی برای مدت پنج سال به اجرا گذاشته شود و در پایان پنج سال مورد ارزیابی قرار گیرد. در اجرای این طرح گام های زیر به اجرا در آمده است که در ادامه این گزارش به شرح تفصیلی تک تک این مراحل پرداخته خواهد شد: برگزاری کارگاه های آموزشی الف) کارگاه آموزشی با حضور مسولین استان و نمایندگان مردمی نمایندگان کشاورزان و دامپروران استان در این کارگاه پرسشنامه هایی که از قبل طراحی شده را تکمیل کردند و نقطه نظرات شان در خصوص چگونگی مدیریت خشکسالی در استان جمع بندی شد. از اهداف دیگر این کارگاه عبارت است از: تعیین افق طرح بررسی امکان ایجاد یک ساختار سازمانی و سیستمی برای توزیع که جریان اطلاعاتی بین سطح های مختلف دولتی را تضمین نماید. کمک به جمع آوری و پردازش اطلاعات مرتبط با خشکسالی به طور منظم و به هنگام درکنار هم قرار دادن ملاحظات علمی و سیاسی درک سیاستگذاران از مسایل علمی و محدودیتهای فنی در مواجهه با مسایل مرتبط با خشکسالی اغلب محدود است و دانشمندان نیز درک ناقصی از قیودات سیاسی موجود برای واکنش به خشکسالی دارند. بنابراین لازمه موفقیت طرح، درک متقابل و ارتباط بیشتر آنها می باشد که باید در قالب جلساتی سازمان یافته به این مهم دست یافت. ب) برگزاری نشست هم اندیشی مدیریت خشکسالی در این نشست ها افراد با تجربه و صاحب دانش و اساتید دانشگاه ها پیرامون موضوع خشکسالی بحث و با تشکیل کارگروه های تخصصی موضوعات مورد نظر و مهم در مدیریت خشکسالی را بررسی و نهایتا تلفیق کردند. تجهیز بانک اطلاعاتی و فراهم سازی پیش نیازها: داده های هواشناسی: داده های بارندگی و دما از ایستگاه های هواشناسی (سینوپتیک، اقلیم شناسی و باران سنجی) سازمان هواشناسی کشور و وزارت نیرو تهیه شد. داده های هیدرومتری و آب سطحی: داده های دبی های ماهانه و سالانه از ایستگاه های هیدرومتری وزارت نیرو تهیه شد. داده های آب زیرزمینی: داده های تغییرات تراز آب زیرزمینی، میزان برداشت از منابع مختلف آب زیرزمینی (چاه، چشمه و قنات) و میزان آب مصرفی در بخش های مختلف تهیه شد. نقشه های توپوگرافی: نقشه های مذکور به صورت کاغذی و رقومی موجود است. سازمان نقشه برداری، سازمان جغرافیایی ارتش و شرکت جاماب می توانند تامین کننده این اطلاعات باشند. نقشه های کاربری اراضی: این نقشه ها در فرم های کاغذی و رقومی موجود بوده و در صورت نیاز از سازمان جنگل ها و مراتع کشور تهیه می شود. شناخت و ارزیابی موجودی منابع و شناسایی گروه های در خطر تهیه فهرست منابع انسانی، بیولوژیکی، طبیعی، اقتصادی و اجتماعی موجود در منطقه تهیه فهرست زمین های کشاورزی و وضعیت شرایط کشاورزی و محصولات زراعی منطقه تهیه فهرست دامداران و شرایط موجود دامپروری سنتی و صنعتی در منطقه شناسایی محدودیت هایی که ممکن است مانعی برای فرآیند طرح باشند. تعیین میزان آسیب پذیری این منابع طی دوره های خشکسالی و مواجهه با کمبود آب شناسایی نواحی با ریسک بالا و تعیین فعالیتهای قبل از وقوع خشکسالی برای کاهش ریسک تهیه نقشه های آسیب پذیری خشکسالی بر اساس شناسایی گروه های آسیب پذیر در اثر خشکسالی با همکاری فرمانداری و سازمان جهاد کشاورزی در محدوده مطالعاتی بررسی شاخص های تعیین خشکسالی هواشناسی و کشاورزی در محدوده مطالعاتی پایش دمای فصلی، بارش، پوشش گیاهی و جریان رودخانه ها بر اساس شاخص های ‭SPI ‬، ‭NDVI ‬در محدوده مطالعاتی بررسی های اجتماعی اقتصادی در منطقه پایلوت در راستای انجام بررسی اولیه و کلی به منظور ارزیابی آسیب پذیری در منطقه نسبت به خشکسالی گزارش های موجود اجتماعی - اقتصادی در منطقه بررسی شد و از نتایج آنها در تدوین پلان پیشنهادی کمک گرفته شد. تهیه و تدوین دستورالعمل اجرایی مدیریت خشکسالی در ادامه یک برنامه اجرایی صاگر آنگاه بر اساس شرایط مختلف خشکسالی، عکس العمل در هر یک از شرایط خشکسالی و راهکارهای مدیریتی و اقدامات کاهش اثر بر اساس ارزیابی اثرات خشکسالی و اولویت بندی آسیب پذیری ها تدوین گردید که شامل بخش های ذیل می باشد: برنامه پایش و پیش بینی: با استفاده از اطلاعات و امکانات مذکور در بند 2 سامانه ای برای پایش و پیش بینی وضعیت خشکسالی پیشنهاد شده است که این سامانه در بازه های زمانی مشخص گزارشات خود را از وضعیت شروع، مدت و شدت خشکسالی به کمیته ارزیابی ریسک ارایه می دهد. برنامه ارزیابی ریسک: چگونگی ارزیابی ریسک خشکسالی بر اساس اطلاعات جمع آوری شده از طرق مختلف توسط افراد مشخص را تعیین می کند. برنامه عملیات و واکنش: یک سری برنامه های عملیاتی برای سازگاری و کاهش اثرات خشکسالی بر اساس پتانسیل ها، توانمندی ها و محدودیت های منطقه و همچنین سطوح مختلف خشکسالی تدوین شده است تا بر اساس برآورد کمیته ارزیابی ریسک، برنامه عمل مناسب انتخاب گردد و واکنش موثر در مقابل خشکسالی اتخاذ شود. همچنین پیشنهاداتی برای برنامه صکاهش آسیب پذیری و اثرات با توجه به ظرفیت های موجود در منطقه ارایه شد که در زمان اجرا توسط هیات اجرایی بررسی و امتیاز دهی می شود. واژگان کلیدی: مدیریت ریسک خشکسالی کشاورزی، شاخص های ارزیابی، کاهش اثرات و آسیب پذیری